دستگاه تولید مثل در ماهی

ساختمان بیضه (Testis)

اصولا بیضه دارای دو نوع سلول است :

1-   سلول های زایشی جنسی(germ cells ) 

2-   سلول های رویش غیرجنسی(somatic cells ) 

از سلول های زایشی اسپرم به وجود می آید ( اسپرماتوگونیا به اسپرماتوسیت اولیه وبعد به اسپرماتوسیت ثانویه بعد به اسپرماتید ودر نهایت به اسپرم( اسپرماتوزوآ) تبدیل می شود.

سلولهای سوماتیک شامل : سلولهای بینابینی(Lydig ( interstitial ; سلول های سرتولی(sertoli cells);  سلول های دیواره(Derm cells)  

سلول های بینابینی :

بین لوله های حاوی اسپرم قرار دارند وکارشان

1-   ترشح هورمون های استروئیدی (آندروژن ها وپروژسترون ها) جهت رشد وتکامل اسپرم .

2-   پشتیبانی از سلول های جنسی .

3-   ایجاد خصوصیات ثانویه در زمان اسپرم دهی است.

این سلول ها بزگ هستند وتعداد زیادی میتوکندری دارند.

سلول های سرتولی :

کارشان حفاظت، نگهداری وتغذیه سلول های جنسی ودر شرایط نامساعد، خوردن وهضم سلول های جنسی است.

بیضه از لوله های مارپیچی به هم پیوسته ای تشکیل شده است وبه دو شکل ساختمانی متفاوت ممکن است دیده شود :

1-   در بعضی ماهیها، درحفره بیضه، مراحل مختلف رشد سلول های جنسی به صورت در هم دیده می شود. به این ساختمانUn restricted form می گویند . این ساختمان در ماهیان خاویاری ، کپور ماهیان وآزاد ماهیان مشاهده می شود.

2-   در عده ای دیگر از ماهیان ، مراحل مختلف رشد ونمو مواد تناسلی در بیضه ، به ترتیب در پشت سر هم قرار گرفته اند. به این ساختار restricted form می گویند. مثل ماهی گوپیGuppy .

کار آکروزوم ( پرافوراتور) ترشح آنزیم های لازم جهت ورود اسپرم به تخمک است. گردن اسپرم حاوی اجزای سلولی سانتریول ومیتوکندری است . در این مکان انرژی لازم برای حرکت اسپرم تولید می شود.

ساختمان تخمدان :

از لحاظ شکل، ساختمان وعملکرد ، واحد اساسی تشکیل دهنده تخمدان ، فولیکول های آن می باشند که در مرکز آن تخمک (اووسیت) ودر اطراف آن لایه هایی قرار دارد . این لایه ها عبارتند از:

1-   لایهZona radiate 

این لایه به غشای سیتوپلاسمی چسبیده وخارجی ترین لایه تخمک است . از جنس پروتئین است و در بعضی از ماهیان از چند لایه کوچک تر تشکیل شده است . مثلا در ماهیان خاویاری این لایه چهار طبقه ای است که لایه خارجی آن پس از تماس با آب حالت چسبندگی ایجاد می کند . وظیفه دو سه لایه دیگر ، ایجاد زمینه مناسب برای پذیرش اسپرم ( تحریک اسپرم به رها سازی آکروزوم) است .

لایهZona radiate توسط فرورفتگی هایی به نامMicrovilli  با لایه Granulosa cells  در تماس است . مواد غذایی وهورمون های مورد نیاز از طریق کانال های خاصی که بین این دو لایه است ، به درون تخمک انتقال می یابند.

2-   لایهGranulosa 

کار این لایه ترشح هورمون های استروئیدی (استروژن ها و پروژسترون ها) است . این لایه ، هورمون های حاصله از لایه های بالایی را با فعالیت های آنزیمی خاص تبدیل به هورمون های مورد نیاز تخمک می کند.

3-   لایهBasement membrane 

این لایه ، لایه های گرانولوزا وتکا را از هم جدا می کند . بیشتر نقش حفاظتی دارد وهنوز نقش ترشح هورمون یا تغذیه ای برای این لایه مشخص نشده است.

4-   لایهTheca 

کار سلولی آن ترشح پیش هورمون های (Precusor) مورد نیاز تخمک وهورمون MPF (Maturation Promotive Factor) است . MPF سبب بلوغ نهایی تخمک می شود.

به مجموعه سلول های Granulosa وTheca سلول های فولیکولی می گویند.

هسته در ابتدا در مرکز تخمک قرار دارد . پس از تجمع مواد زرده ای درون تخمک (فرایند(Vittelogensis  هسته به سمت قطبی از تخمک حرکت می کند که دیواره آن سوراخ میکروپیل قرار دارد . این قطب را قطب حیوانی تخمک می گویند . در اکثر ماهیان استخوتنی فقط یک عدد سوراخ میکروپیل وجود دارد ولی در تاس ماهیان چندین سوراخ میکروپیل وجود دارد.

بعضی از ماهیان در فصل تولید مثل ، خاویارشان سمی است نظیر سش ماهی (جنس (Barbus ، سیاه ماهی وماهی خواجو.