اهداف و روش های تولید و پرورش جمعیت تریپلوئید تمام ماده قزل آلای

یکی از راه های افزایش میزان رشد و بهبود کیفیت گوشت ماهی، عقیم سازی آن است. هم زمان با افزایش سن ماهی دستگاه تناسلی آن (بیضه و تخمدان) نیز شروع به رشد می کنند و بعد از گذشت مدتی بخش فراوانی از انرزی غذای مصرفی ماهی، صرف تولید مثل می شود و لذا میزان رشد بدن کاهش می یابد و ضریب تبدیل غذا (FCR) بالا می رود؛ یعنی به ازای مصرف مقدار مشخص غذا، افزایش رشد چندانی در مقایسه با قبل از پدیده بلوغ مشاهده نمی شود.

 علاوه بر این هم زمان با پدیده بلوغ در ماهی، کیفیت گوشت آن کاهش می یابد؛ چرا که میزان پروتئین و چربی در گوشت کاهش یافته و جای آن را آب پر می کند. این چربی و پروتئین صرف تولید تخمک و اسپرم می شود و به همین خاطر گوشت ماهی حالت تردی و کیفیت خود را از دست می دهد.

 همچنین با شروع بلوغ جنسی مقاومت ماهیان در برابر انواع بیماری های باکتریایی و عفونی کاهش می یابد و به خاطر تغییراتی که در بافت پوست و پوشش دستگاه گوارش ماهی پدید می آید، آمادگی ابتلا به بیماری در ماهی افزایش می یابد.

 به علاوه به هنگام بلوغ تغییرات شکلی در ماهی پدید می آیدکه از بازارپسندی آن می کاهد. به عنوان مثال در قزل آلای رنگین کمان و سایر آزاد ماهیان رنگ بدن تیره می شود و فک ماهی نر انحناء می یابد.

 لازم به ذکر است که این تغییرات ناشی از بلوغ، در جنس نر شدیدتر است. بر اساس همین دلایل، امروزه در آبزی پروری صنعتی سعی بر این است که به نوعی جلوی پدیده بلوغ جنسی ماهی گرفته شود یا حتی الامکان به تأخیر انداخته شود که مهمترین روش این کار عقیم کردن ماهی است.

 هدف دیگر حذف جنس نر از جمعیت ماهیان پرواری است؛ چرا که جمعیت های تمام ماده مزایای فراوانی چه از لحاظ میزان رشد و نیز کیفیت دارا می باشند.

 مهمترین روش برای تولید ماهی عقیم، القاء تریپلوئیدی بر روی آن است. یعنی تولید ماهیانی که به جای2n کروموزم، دارای 3n کروموزوم می باشند.

 ماهی تریپلوئید از لحاظ تولید مثلی عقیم است و به نظر می رسد که باید انرژی را که در حالت عادی صرف تولید مثل می نماید، صرف رشد سلول های بدن کند. اما تحقیقات دانشمندان ثابت کرده است که در بسیاری از انواع آزاد ماهیان از جمله قزل آلای رنگین کمان، تنها جنس ماده تریپلوئید کاملا عقیم است ولی جنس نر هرچند قادر به تولید مثل نیست، انرژی زیادی را صرف تولید بیضه و اسپرم می نماید؛ اگرچه این اسپرم از لحاظ کروموزومی معیوب است ولی انرژی فراوانی صرف تولید آن می شود. نتیجه این که تنها آزادماهیان تریپلوئید ماده برای آبزی پروری مناسب می باشند وجنس نر برای این منظور مطلوب نیست و باید به نوعی از جمعیت حذف شود. بنابر این برنامه اصلی برای پرورش صنعتی آزاد ماهیانی مثل قزل آلای رنگین کمان باید در جهت تولید جمعیت تمام ماده سمت و سو یابد.

 حال در این جا به مهمترین روش های تولید جمعیت تمام ماده و تولید جمعیت تریپلوئید اشاره می شود که با تلفیق این دو تکنیک جمعیت تریپلوئید تمام ماده تولید می شود.

 - تولید قزل آلای رنگین کمان تریپلوئید:

 یک روش تولید ماهیان تریپلوئید، آمیزش ماهی تتراپلوئید(4n) با ماهی دیپلوئید(2n) است. برای این منظور ابتدا باید ماهی مولد تتراپلوئید تولید کنیم که خود این کار چند سال زمان می برد و نیز تولید ماهی تتراپلوئید و طریقه تشخیص و جداسازی آن ها کار چندان ساده ای نیست.

 روش دوم که ساده تر و کاربردی تر و در مقیاس صنعتی قابل انجام است، استفاده از انواع شوک ها بر روی تخم لقاح یافته ماهی است. از جمله این شوک ها، شوک شیمیایی، شوک فشار هیدرواستاتیک و شوک حرارتی است. بهترین روش شوک دهی که بازدهی بالایی دارد، استفاده از شوک فشار هیدرواستاتیک است؛ ولی به خاطر تجهیزات ویژه ای که این روش نیاز دارد، در مقیاس تجاری چندان قابل توصیه نیست.

 روش ساده تر و کاربردی تر که بازده نسبتا بالایی هم دارد، استفاده از شوک حرارتی است که برای قزل آلای رنگین کمان که یک ماهی سردابی است، از شوک گرمایی استفاده می شود. بدین منظور پس از لقاح اسپرم و تخمک و گذشت زمان مشخص، تخم های ماهی را به مدت معینی در دمای مشخص قرار می دهند. اگر این کار به درستی و در دما و زمان کاملا حساب شده انجام گیرد، منجر به تولید ماهی تریپلوئید می شود و در غیر این صورت ماهی معمولی تولید می شود و درصد بسیار بالایی از تخم ها نیز از بین می روند.

 دما و زمان مذکور بسته به شرایط آب و هوایی هر منطقه(فشار هوا و دمای آب) و برای انواع نژاد های مختلف قزل آلای رنگین کمان، متفاوت است و باید برای هر منطقه و هر نژاد بطور جداگانه محاسبه و بدست آید.

 - تولید جمعیت تمام ماده:

 برای تولید جمعیت تمام ماده روش های متعددی وجود دارد که یکی از آن ها استفاده از هورمونوتراپی مستقیم است که به دلیل مضرات هورمون برای مصرف کننده ماهی(انسان) در پی دارد، روش معمولی نیست و در بسیاری از کشورها ممنوع می باشد.

 روش ساده تر وکاربردی تر که در مقیاس صنعتی در دنیا مطرح می باشد، استفاده از ماهیان ماده نرسازی شده یا نرهای تغییر جنسیت یافته است که اصطلاحا به آن ها Neomale می گویند. بوسیله آمیزش اسپرم این ماهیان با تخمک ماهیان ماده معمولی، می توان به جمعیت تمام ماده دست یافت.

 برای تولید مولدین نر Neomale از تیمارهای هورمونی مانند 17- آلفا متیل تستوسترون، بر روی بچه ماهی استفاده می شود. در واقع این روش، هورمونوتراپی غیر مستقیم است و بنابر این هیچگونه اثر سوئی بر روی مصرف کننده ندارد. این روش یکی از معمولترین روش های موجود در جهان است و امروزه از این طریق میلیون ها بچه ماهی تمام ماده در سراسر دنیا تولید و وارد چرخه پرورش و مصرف می شود. میزان دوزاژ مصرفی هورمون بسته به شرایط محیطی و نژاد ماهی متفاوت است و باید با آزمایشات اولیه مقدار آن تعیین شود؛ چرا که در غیر این صورت ممکن است نتایج عکس دهد و یا بازده تولید مولد Neomale بسیار کاهش یابد.

 با ترکیب و تلفیق روش های فوق یعنی ایجاد جمعیت تریپلوئید بوسیله شوک حرارتی و ایجاد ماهی تمام ماده با استفاده از نرهای Neomale ، می توان به جمعیت تریپلوئید دست یافت که از هر جهت برای آبزی پروری مناسب تر است و منجر به افزایش میزان و سرعت رشد ماهی، کاهش ابتلا به عفونت و بیماری های ناشی از بلوغ، کاهش ضریب تبدیل غذا و افزایش بازده غذای مصرفی می شود.

 این روش سال ها است که در دنیا مورد استفاده آبزی پروران است و در کشور ما آزمایشات اولیه آن انجام شده و بررسی های بیشتر نیز در حال انجام است.