اثرات تنش گرمایی در گله گاوهای شیر

در یک گاوداری شیری دمای ایده آل دمایی است که هیچگونه تأثیر منفی بر تولیدات دامی نداشته باشد. دمایی بین   4تا 24 درجه سانتیگراد که منطقه آسایش گاو هم نامیده میشود . در دمای بالاتر از 24 سانتیگراد ، گاو از طریق پوست و دستگاه تنفسی و با صرف انرژی بدن خود را خنک می کند . ودر دمای کمتر از 4 درجه سانتیگراد و باتوجه به اینکه نژادهای سنگین به سرما مقاومتراند تا دمای 15- درجه سانتیگراد را با بستر خشک تحمل می توانند تحمل کنند . دمای بالا که منجر به عرق کردن گاو می گردد در زمان استرس گرمایی همراه با افزایش رطوبت محیط    باعث تنش گرمایی در دام می شود و دام از آنجا ئیکه نمی تواند گرما را دفع کند در نتیجه احتیاجات نگهداری را افزایش می دهد.

از علائم استرس گرمایی :

1- افزایش تعداد تنفس در دقیقه که به بیش از هفتاد بار در دقیقه خواهد رسید.

2- افزایش دمای بدن گاو که منجر به کاهش مصرف خوراک تا بیش از 10 درصد خواهد شد .

3-باعث کاهش افت تولید شیر تا سقف 10 درصد می گردد و مواد غذایی مصرف شده صرف کنترل وحفظ دمای بدن میشود . و از آنجائیکه گاوهای پر تولید خوراک بیشتری مصرف میکنند حساسیت بیشتری به تنش گرمایی دارند و در نتیجه با کاهش تولید روبرو می گردد.

در واحدهایی که درجه حرارت محیط به بیش از 5/32 درجه سانتیگراد برسد مصرف خوراک تا 20 درصد کاهش می یابد و تولید شیر نیز تا سقف 6 کیلوگرم کاهش می یابد . چنانچه دمای محیط به بیش از 38 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی محیط به 100 درصد برسد محیط برای دام غیر قابل تحمل خواهد بود و گاهاً منجر به تلف شدن دام می گردد .

معمولاً استرس گرمایی در گاو های آبستن سنگین منجر به کاهش وزن گوساله خواهد شد  و پس از زایش گوساله دچار اختلالات متابولیکی می گردد . همچنین استرس گرمایی باعث کاهش رشد فولیکولی و کاهش بروز علائم فحلی گاو می گردد و می تواند درصد آبستنی را کاهش و باعث مرگ زودرس جنین هم بشود.  

همچنین تنش گرمایی دوره های درمان و مراقبت های دام بیمار را افزایش می دهد . سخت زایی در هنگام زایش و بروز بیماری کبد چرب در گاو تازه زا و بیماری ورم پستان و حتی سقط جنین در زمان واکسیناسیون را نیز زیاد می کند.

در یک واحد گاوداری استرس گرمایی می تواند روزانه 4 کیلوگرم تولید شیر را کاهش داده که در یک دوره شیر دهی معادل با 909 کیلوگرم کاهش تولید خواهد بود . جهت جلوگیری از این ضرر اقتصادی با خنک سازی محیط می توان تنش گرمایی در گله را کاهش داد .

چون میزان تعرق بدن گاو حدود 10 درصد کمتر بدن انسان می باشد برای خنک سازی محیط از دستگاه های تبخیری با جریان هوای مناسب استفاده شود .

زمانیکه استرس گرمایی منجر به کاهش مصرف خوراک تا 15-10 درصد گردد اسیدهای چرب فرار تولیدی در شکمبه نیز کاهش می یابد و تولید تحت تأثیر قرار می گیرد. زمانیکه گاو دچار تنش گرمایی می گردد در اثر کاهش تولید بزاق ودر نتیجه کاهش بی کربنات به بیماری اسیدوز مبتلا می شود و در پی آنگاو دچار لنگش تغذیه ای میشود . لنگش یا زخم کف سم طی چندین هفته ظاهر می گردد .دراثر استرس گرمایی که تعداد تنفس افزایش پیدا می کند دهان گاو باز بوده و شروع به له له زدن می نماید و در این حالت دی اکسید کربن زیادی از بدن خارج می شود که نهایتاً باعث الکالوز تنفسی می شود.

رفتار گاوها در زمان استرس گرمایی

الف- از انجا ئیکه گاو بدنبال سایه بوده کمتر فرصت مصرف خوراک و آب را دارد که منجر به کاهش تولید می گردد .

ب- مصرف آب افزایش می یابد و باعث بالا رفتن هزینه مالی می شود .

ج- گاو ناآرام است معمولاً سر پا می ایستد که ناراحتی مفاصل را بهمراه دارد.

د- در اثر بالا رفتن درجه حرارت بدن تعداد تنفس افزایش می یابد .

ه- بر اساس باز بودن دهان ترشح بزاق دهان افزایش می یابد .

و- تولید اسید چرب آزاد در شکمبه را کاهش می دهد و به سلامت گاو آسیب می رساند .

ز- تولید شیر را به مقدار قابل توجهی کاهش داده و فاصله زمانی رسیدن به پیک تولید را زیاد می کند .

روشهای کاهش استرس گرمایی :

1- ایجاد سایبان بروی اصطبلها و آخور و آبشخور و باز گذاشتن دور تا دور اصطبلها و ترغیب نمودن دام به مصرف خوراک.

2- ایجاد فضای کافی بستر و آخور و آبشخور بطوریکه برای هر 20 راس گاو یک آبشخور مناسب با ذخیره 20 لیتر در نظر گرفت .

3- باز گذاشتن انتظار شیر دوش و کوتاه نمودن زمان توقف گاو در انتظار و شیر دوش و قرار دادن جریان هوای مناسب و خنک بوسیله پنکه و نازلهای سه پاس با آب خنک.

4- استفاده از پنکه یا کولر در سالن شیر دوش و مصرف آب سرد بلافاصله پس از دوشش.

5- ساخت جایگاه مناسب درجهت شمالی، جنوبی بدون دیواربرای برقراری جریان هواو حذف موانع بادگیری.

6- استاندارد نمودن ارتفاع سقف اصطبل با در نظر گرفتن شیب ملایم شیروانی و استفاده ازسقف ایرانیت یا الیاف پرو پیلن برای استراحت بیشتر گاوها.

به علت پراکندگی گاو در بهارینه جهت خنک نمودن بدن دام در زمان شیر دوشی در انتظار دوشش بهترین زمان خنک سازی میباشد . که بوسیله هواکشها ،پنکه ومه پاش ها می توان دمای بدن گاو را کاهش داد و در نتیجه منجر به افزایش تولید شیر می گردد.

معمولاً در زمان استرس گرمایی رعایت بهداشت از ضروریات کار گاوداری می باشد زیرا باعث ناراحتیهای سم و لنگش دام و خطرمبتلا به بیماری ورم پستان میگردد . بخاطر تجمع حشرات گاو تحریک شده و نا آرام بوده و بعضاً به خاطر خراشیدگی پوست بدن کیفیت پوست را هم کاهش می دهد.

در زمان استرس گرمایی بایستی آب خنک و کافی در اختیار دام قرار گیرد تا در اثر تبادل درجه حرارت بدن مصرف خوراک ایده آل شود و در پی آن تولید افزایش یابد.

بر حسب تحقیق درزمان استرس گرمایی هواکشها بایستی به مقدار 297 متر مکعب هوا در هر دقیقه را بوجود آورند نصبهواکش ها با زاویه 30 درجه به سمت پایین با قطر 90 سانتیمتر برای 40 راس گاو باید پیش بینی گردد .

گاوهای شیری به استرس گرمایی بسیار حساس هستند. استرس گرمایی نه تنها از راه افت تولید و افت کیفیت شیر (افزایش تعداد سلول‌های بدنی) بر درآمد تولید کننده اثر منفی می‌گذارد، بلکه سبب بروز مشکلاتی در سلامتی دام نیز می‌گردد. به طور معمول گاودار در طول دوره استرس گرمایی از برخی از مسایل مدیریتی آگاهی دارد ولی از راه‌کارهای تغذیه‌ای مانند استفاده از پروبیوتیک‌ها که با بهبود شرایط و فعالیت‌ شکمبه بر فاکتورهای استرس‌زا اثر گذاشته و با تضمین سلامت سیستم گوارش به تولید شیر و سلامت کلی حیوان کمک می‌کنند، آگاهی لازم را ندارد. برای نمونه، طی دوره‌‌ی استرس گرمایی تعادل اکسیداسیونی تحت تاثیر قرار می‌گیرد و افزایش مصرف آنتی‌اکسیدان جهت حفظ ایمنی، سلامت تولید و مهار ورم پستان بسیار مهم می‌باشد.

1. شاخص دما و رطوبت

شدت استرس گرمایی به میزان رطوبت و دما بستگی دارد. این موارد به خوبی مشخص می‌باشند. در گاو منطقه ایده‌آل حرارتی از °C4 تا °C24 می‌باشد. در این محدودی دمایی حیوان در یک آرامش بهینه‌ای بوده و دمای بدنش بین °C 38.4  تا °C 39.1 می‌باشد. در دمای بالای °C 25 یا حتی بالای °C20 گاو دچار استرس گرمایی می‌شود و وضعیت سلامتی و عملکرد آن تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

می‌توان با روش‌های زیر استرس گرمایی را ارزیابی کرد:

-  اندازه گیری دمای بدن در ناحیه رکتوم (دمای بالای 39.4 درجه سانتی گراد استرس گرمایی است).

-   تعداد تنفس (در صورتی که بالای 100 عدد در دقیقه باشد، دام دچار استرس گرمایی است)

-   میزان کاهش در مصرف ماده‌ی خشک(10%- کاهش = استرس بالا و 25%- کاهش = استرس شدید)

استرس شدید می‌تواند سبب ضرر شدید به ازای هر راس گاو شود. 80 درصد از این کاهش مربوط به تولید و 20 درصد باقی مانده مربوط به سلامت گاو مانند مشکلات ایمنی و تولید مثلی میشود که سبب افزایش مرگ و میر و ورم پستان است، می‌شود.

 عدم تعادل انرژی

گاوها برای حفظ تعادل دمایی و کنترل دمای بدنشان تحت شرایط گرمایی به دو صورت عمل می کنند:

*1- پراکنده کردن حرارت: بویژه از راه تعرق، بوسیله‌ی افزایش جریان خون سطحی، له له زدن، ریزش بزاق و غیره.

*2- محدود کردن تولید حرارت: با کم کردن فعالیت‌ و تغییر سیستم تغذیه‌ای.

 در حقیقت، تولید حرارت در گاو شیری بیشتر به دلیل تخمیر شکمبه‌ای می‌باشد. مصرف ماده‌ی خشک در گاوها در شرایط استرس گرمایی حدود 10 تا 30 درصد کاهش می‌یابد. همچنین عمل نشخوار که تولید حرارت می‌کند به شدت کاهش می‌یابد. گاوها تمایل به مصرف غذای کمتری در روز دارند و این به شکل میزان کم در هر وعده و تعداد وعده‌های زیاد می‌باشد و تمایل مصرف بیشتر در شب و ساعت‌های خنک و انتخاب غذاهایی است که تولید حرارت کمتری طی هضم دارند (به عبارتی دانه و مکمل‌های پروتئین به علوفه ترجیح داده می‌شود).

 خطر بروز اسیدوز

در دوره استرس گرمایی خطر اسیدوز افزایش می‌یابد. فاکتورهایی که باعث مشکلات اسیدوزی میشوند عبارتند از: کاهش مصرف ماده‌ی خشک با نسبت علوفه کمتر و کربوهیدرات قابل هضم بیشتر، کاهش عمل نشخوار، کاهش ترشح بزاق. علاوه بر این کاهش pH شکمبه بازده گوارش فیبر را کاهش می‌دهد. باکتری‌های فیبرولیتیک شکمبه بیشترین تاثیر را در این‌باره متحمل می‌شوند به ویژه وقتی pH کمتر از 6 شود.تمام این فاکتورها با کاهش بازده غذایی مرتبط می‌باشد و به دنبال آن تولید شیر و اغلب اوقات چربی شیر نیز کاهش می‌یابد. علاوه بر این اسیدوز وضعیت کلی سلامتی حیوان، باروری و طول عمر مفید تولیدی گاو را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

2.مدیریت استرس گرمایی

مدیریت گله

به منظور جلوگیری از اثرات استرس گرمایی، می‌توان گاوها را تاحد ممکن در شرایط آرام و خنک نگهداری کرد و آب تازه و تمیز در حد کافی در تمام زمان‌ها در اختیار آن‌ها قرار داد. استفاده از سایه‌بان، پنکه و دوش آب (در مناطقی که رطوبت بالا نباشد) و سیستم خنک کننده، وسایل مناسبی جهت کم کردن دما در دوره استرس گرمایی می‌باشد. توصیه می‌شود که غذا به دفعات زیاد و در زمان‌های خنک روز در اختیار دام قرار گیرد.

توصیه متخصصین تغذیه

به منظور محدود کردن خطرات فیزیولوژیکی مربوط به استرس گرمایی و به ویژه اسیدوز شکمبه‌ای، ساختار جیره می‌تواند به شکل زیر باشد:

- انرژی بالا، جیره خوش‌خوراک و با کیفیت‌تر و علوفه‌های خوش خوراک‌تر . برای مهار اسیدوز، می‌توان در جیره از مخمر زنده‌ی ویژه نشخوارکنندگان استفاده کرد. در نهایت می‌توان مصرف آنتی اکسیدان‌ها را افزایش داد.

-  مخمر زنده‌ی ویژه نشخوارکنندگان فعالیت شکمبه را برای عملکرد بهینه تضمین می‌کند. ساکارومیسسیس سرویسیه سویه‌ CNCM-1077  یکی از مخمرهای ویژه نشخوارکنندگان است که تاثیر آن در نشخوارکنندگان به اثبات رسیده است.

-   سه مکانیسم عمده که اثرات این مخمر را بر عملکرد و سلامت نشخوارکنندگان توضیح می‌دهد عبارتند از:

·   بهبود pH شکمبه از طریق کاهش خطر اسیدوز.

·   بهبود گوارش فیبر و بهره‌وری نیتروژن از طریق افزایش بازده غذایی.

·    پایداری میکرو فلورهای شکمبه.

اخیراً تحقیقات نشان داده است که ساکارومیسسیس سرویسیه سویه‌ی CNCM-1077 قادر به بهبود pH شکمبه در گاو شیری که از جیر‌ه‌های مختلف تغذیه می‌کند، می‌شود. همچنین می‌تواند فاصله‌ی بین دو وعده غذایی را از 4 ساعت به 3 ساعت و 20 دقیقه کاهش دهد. علاوه بر این آزمایشات تولیدی در شرایط استرس گرمایی نشان داد که اثر ساکارومیسسیس سرویسیه سویه CNCM-1077 بر تولید شیر از نظر آماری معنی دار است.

استرس گرمایی و استرس اکسیداسیونی

عموماً استرس گرمایی تولید رادیکال‌های آزاد را زیاد کرده و منتهی به استرس اکسیداسیونی می‌شود. در گاوهای شیری استرس اکسیداسیونی اثر منفی بر ایمنی و تولید مثل داشته و سبب افزایش بروز ورم پستان ، کاهش باروری، افزایش مرگ و میر رویان، افزایش جفت ماندگی و زایش زودتر از موقع و در نهایت اثر بر وزن زنده گوساله‌ها، مرگ و میر و کاهش سلامتی می شود.

- نقش سلنیوم

سلنیوم درشکل آلی همراه با اسیدآمینه می‌باشد و نقش مهمی در تعادل آنتی‌اکسیدانی داشته و سلول‌ها را از آسیب محافظت می‌کند. تحقیقات نشان داده است که میزان فعالیت آنتی‌اکسیدانی سلنوآنزیم به وضعیت سلنیوم و مصرف جیره دارد، بنابراین لزوم افزودن سلنیوم به جیره مشخص می‌شود.

-   استرس اکسیداسیونی

وجود رادیکال‌های آزاد که منتهی به واکنش‌های اکسیداسیونی در ارگانیسم می‌شود، فیزیولوژیکی است. این یک مکانیسم طبیعی از دفاع علیه باکتری است و در فعالیت‌های سلول نرمال وجود دارد. ولی این واکنش‌های اکسیداسیونی باید تحت کنترل باشد. مکانیسم آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی بر اساس دو اصل زیر می‌باشد:

 - خنثی سازی رادیکال‌های آزاد. این در مورد آنتی‌اکسیدان‌های مانند ویتامینها E، C، پلی فنل‌ها، کاروتنوئیدها و غیره می‌باشد.

- کاهش مولکول‌های اکسید شده که مدیون سیستم آنزیمی مانند گلوتاتیون پراکسیداز می‌باشد.

فاکتورهای متفاوت استرس‌زا مانند گرما، اشعه ماوراء بنفش، سموم ویژه، التهاب، عفونت و غیره می‌توانند یک اختلال در تعادل اکسیداسیونی ایجاد کرده که منتهی به استرس اکسیداسیونی می‌شود و در نهایت منجر به ناهنجاری در فعالیت‌ها، سلامتی و زندگی سلول‌های تحت تاثیر قرار گرفته، می‌شود.

نتیجه

استرس گرمایی برعملکرد و سلامت گاو اثر سوء دارد. استفاده از روش‌های مدیریتی گله در حد امکان پیش از بروز مشکلات تولیدی، یک راه‌کار مفید می‌باشد. ابزارهای تغذیه‌ای مانند مخمر زنده ویژه نشخوارکنندگان می‌تواند موثر واقع شود. تحقیقات نشان داده که در شرایط استرس، استراتژی‌های خوب شامل مهار اسیدوز، بهینه کردن مصرف خوراک و کاهش اثرات منفی استرس گرمایی بر تولید شیر می‌باشد. علاوه بر این استفاده از آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند مخمر غنی از سلنیوم به کاهش اثر استرس گرمایی بر تعادل اکسیداسیونی کمک کرده و در نتیجه کیفیت شیر و سلامت گاو بهبود می‌یابد.